TURİSTİK YERLERİMİZ

Gümüşhane Şiran ilçesinde, Çildağı’nda bulunan Firdevs Hanım Türbesi sekizgen palanlıdır. Kesme taştan yapılan türbenin üzeri içten tromplu kubbe ile örtülüdür. Türbenin dikdörtgen söveli iki plaster arasına açılan bir kapısı bulunmaktadır. Türbenin mimari yönden herhangi bir özelliği bulunmamaktadır.

Gümüşhane il merkezinin 20 km. doğusunda, Gümüşhane-Bayburt anayolunun sağında yer alan bu kalenin de ne zaman ve kimin tarafından yapıldığı kesinlik kazanamamıştır. Gümüşhane Kale Bucağına giden yol üzerinde bulunan Keçi Kalesi’nin izine Kiepert haritalarında rastlanmaktadır. Kiepert’in Konas olarak isimlendirdiği bu kale Konas veya Konanas olarak da tanınmaktadır. Buraya Keçi Kalesi ismi halk tarafından yakıştırılmıştır. Anadolu’nun bir çok yerindeki sarp ve yüksek olan yerlerdeki kalelere halk tarafından bu ismi verilmiştir. Oldukça sarp, 1.560 m. yüksekliğinde büyük bir kaya bloğunun üzerinde bulunan kalenin iki ayrı girişi vardır. Bunlardan biri batı, diğeri de doğu yönündendir. Bunlardan asıl giriş olduğu sanılan batı girişinin yanında 15 m.uzunluğunda doğal bir kayadan sığınak bulunmaktadır. Günümüze ulaşan ve çok iyi bir durumda olan duvarları moloz taştan yapılmış duvarları 5-15 m. yüksekliğindedir. Kalenin kuzey ve güney kesimlerinde su sarnıçları ile depo oldukları...

Yapı, Torul Uğurtaş Köyü Manamatlı Mahallesinde bulunmaktadır. Tabiat Şartlarına bağlı olarak tahrip olan şapelin Yan duvarları ayakta kalmıştır.

Yapı, İlçeye 8 km. mesafede Altınpınar beldesinin Güneşli mahallesindedir. 8.47×6.05 metre ölçülerinde tek nefli, tek apsislidir. Kiborion girişli kilisenin güneyinde tek girişi bulunmaktadır. Kilisenin hemen yanı başında 3.27×2.53 metre ölçülerinde bir şapelde bulunmaktadır.

Gümüşhane Kürtün İlçesine 6 km. uzaklıkta bulunan Süme Kalesini Osmanlıların 1400’lü yıllarda Rum Pontus Devletine karşı savunma amaçlı yaptıkları sanılmaktadır. Kale Erikbeli Vadisi üzerinde ve dönemin tek ulaşım yolu olan Erikbeli yolunun hemen üzerindedir. Moloz taştan yapılmış olan kale günümüze yıkık bir durumda gelmiştir.

Gümüşhane'nin Şiran İlçesi'ne bağlı Seydibaba Köyü sınırları içerisinde bulunan Tomara Şelalesi Şiran İlçesi'ne 14 kilometre uzaklıkta bulunuyor. Dağın eteğinden 40 ayrı yerden çıkan şelalenin genişliği 15, yüksekliği ise 25 metre. Süt beyazı ve köpük halinde çıkan suyun akış vadisi içerisinde oluşturduğu akış kıvrımları, akış rejimi rafting yapılacak konumda olmasını sağlıyor. Şelale ve çevresinin zengin flora ile oluşturduğu uyumlu peyzajı görülmeye değer güzellikler arasında. Tomara Şelalesi'nin efsanesi ise şöyle anlatılıyor: "Seydibaba Köyü çobanı kendi kendine sürüyü otlatıyormuş. Öğlen saatlerinde sürüyü götürüp ıssız yerde yatırıp, abdestini alır, namazını kılarmış. Köylü, çobanı sürüyü susuz bırakıyor diye dava etmiş. Bir gün, çobanı ce takip etmişler. Tam öğle zamanı çoban yine sürüyü aynı ıssız yere indirmiş. Elindeki değneğini toprağa vurmuş. Çıkan sudan kendisi abdest alıp namazını kılmış, sürü de suyunu içmiş. Çoban namazını kıldıktan sonra bakmı...

Yapı, Süleymaniye Mahallesinde olup, Ermeni kilisesidir. Çift meyilli çatısında yer alan kubbesiyle daha çok İmera(Olucak) Köyü Manastır kilisesiyle benzerlik göstermektedir.

Eski Gümüşhane’de bulunan en eski kilisedir.1480 ‘de madenciler tarafından yaptırılmıştır. 1702 yılında kısmen onarım görmüştür. Üç nefli bir bazilika şeklindedir. Apsislerin (Mihrap) kısmı kısmen kaya içindedir. Beşik tonozları çökmüştür.

Büyükçit Köyü Vadisinde Çit deresinin sol tarafındaki yamaç üzerindedir. Manastıra ana yoldan ayrılan bir köprüden geçilerek patika bir yolla ulaşılmaktadır. Manastır Yüksek duvarlarla çevrili avlunun içindedir. Manastırı ilk kez 890-900 tarihleri arasında üç keşişin kurduğu bilinmektedir. Daha sonra Trabzon Komnenosları döneminde ve 19.yy da onarılmıştır. 12.50×8.60 metre boyutlarındaki yapı ortada merkezi Kubbe, şapeli köşelerde birer küçük kubbeli tonozla örtülüdür. Plan üç nefli bir bazilikanın karışımı gibidir. Daire biçimi üç apsisi vardır. Duvarlar yalancı kemerlerle üç bölüme ayrılmıştır. Kemer ortalarına büyük birer pencere açılmıştır. Manastırın Kuzeydoğu köşesindeki şapel dikdörtgen planlıdır. Apsisin nişinde Bizans döneminden freskler vardır.

Yapı, Torul İlçesi Demirkapı Köyü Ünalan (Emrük) Mahallesinde bulunmaktadır. 18.yy’ın ilk yarısında yapılan kilise beşik tonozla örtülü olup, çevresi ise duvarlarla çevrilidir.

Yapı, Merkez Yitirmez Köyündedir. Üç apsisli olup, biri yıkılmıştır. Beşik tonozla örtülü olup,orijinal sütun gergileri bulunan, hepsi taştan yapılı altı sütunu , 11 mazgal penceresi olan ve yer,yer fresk izlerine rastlanmaktadır.

Yapı, Çatal Kayanın hemen altında yer almaktadır.1819-1832 yıllarında onarılarak freskolarla süslenmiştir. Yapı tek nefli bir plana sahiptir. Üstünü örten beşik tonozların izi mevcuttur. Güney duvarında, pencere aralarında ve yarım payeler üzerinde tespit edilen sahneler, konuları bakımından ilgi çekicidir. Filizler (Şerit) halindeki sahnelerden, en alt sıra oldukça bozulmuştur. Sadece başlardaki haleler kalmıştır. İkinci filizde kilisenin ileri gelenleri tasvir edilmiştir. Figürlerden birisi Aziz Hermogenes’tir. Elinde yuvarlak ve kubbeli bir yapının maketini tutmaktadır. 3. firizde Genesis (İsanın doğumu) kompozisyonu, 2. yarım paye üzerinde Aziz Simeon Stylites’in tasfiri, 2.sathi kemerde Hz.İsa’nın din adamlarıyla münakaşası ve Sameryalı kadınla kuyu başındaki sohbeti görülür.

Yapı, Köse İlçesi yaylım Köyü Merkezindedir. Üç apsisli, üç neftli, dört sütunlu kilise giriş kapısı dahil, orijinalliğini muhafaza etmektedir. Beşik tonozlu örtülüdür. Kilise içerisinde yangın çıktığından fresko tekniğinde yapılmış bazı resimler yok olmuştur. Bu fresklerden geriye Meryem ana figürleri kalmıştır. Kilisenin bütün duvarları yontma taşla yapılmıştır.

Yapı, İlçenin 30 km. güney batısında dere mahallesinde tek nefli, kilise üzerine büyük bir kaya kütlesi düştüğü için üst örtüsü yıkılmış durumdadır.6.93×4.96 boyutlarındadır.

Yapı, Kürtün İlçesi Yaylalı Köyündedir. Üçgensi çatısı tabiat şartlarına bağlı olarak yıkılmıştır. Tek nefli, tek apsislidir. Yöre kızlarının eğitim ve ibadet amaçlı olarak kullandıkları bir manastırdır. Manastır çevre duvarlarıyla avlu içerisine alınmıştır.

Şiran İçlisi Çevrepınar Köyündedir. Şiran-Gümüşhane yolunun batısında 12.5 eninde 10 metre boyunda 4 ana sütun üzerine oturtulmuş, ana kubbede buna bağlı küçük sütunlar ile 6 adet kubbesi bulunmaktadır. Sütün başlıkları geometrik desenlerle şekillendirilmiş sütunlar kurşun eritilerek üst,üste konulmuştur.Yapının ses yankısının sağlanması için ana kubbede karşılıklı küpler konularak ses dizaynı sağlanmaya çalışılmıştır.Kilise giriş kapısı işlemeli olup, Papaz yeri diye anılan kısım harap olmakla birlikte özelliğini korumaktadır.

Yapı, Yağlıdere Köyü sınırları içerisindedir.Yan duvarları ve örtüsü yıkık vaziyette olan Kilisenin ön duvarı ve girişi sağlam vaziyettedir. Dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiştir.

Merkez Dumanlı Köyü Köyünde bulunan Kilise Santa yerleşiminin en alt kesimindedir. Bazilikal dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiştir. Orta nef yan neflerden daha geniş ve yüksektir. Tek girişi batıdan sağlanmış olup, girişin üzeri yuvarlak kemerlidir. Neflerini dikine geçen beşik tonozun kuzey bölümü sağlamdır. Kilisenin taşıyıcıları ve tavanı çökmüştür. Kapı, pencere, taşıyıcılar ve kemerler düzgün yontma taştan diğer kısımlar ise moloz taştan yapılmıştır.

Şiran İlçemiz Günbatur Köyünde olan yapı,6 metre yüksekliğinde 11 metre b oyunda 9.5 m. eninde inşa edilmiş olup, güney kısmına bakan kilise kapısı daha sonra kapatılarak taşla örülmüştür. Kiliseye ait papaz yeri kaldırılmıştır. Köy halkı tarafından daha sonra Cami olarak kullanılmaktadır. Aşağı Mezera Kilisesi Tek nefli Şapelin batı cephesi moloztaş, diğer cepheleri kesme taş ile yapılmıştır. Üst örtüsü tahrip olmuş, yapı; 3.70×3.00 metre ebatlarındadır.

Yapı, Kürtün İlçesi, Yaylalı Köyü Orta mahallesindedir.5 genden oluşan tek apsisi,benzer kiliselerden farklılık arz etmektedir.Tek nefli, üçgensi örtülü çatısı ve mazgal pencerelerinin azlığı yörede kış aylarının soğuk oluşuyla ilintilidir.Yapının köşeleri ve kapı girişi düzgün yontma taşla,diğer kısımları ise moloz taşla örülüdür.

Şiran İlçesi Dilekyolu Köyündedir. Yapı,12.30 metre ve 8.60m boyutlarında sert kesme taşlardan yontularak yapılmış 1956 yılında okul amaçlı kullanıma açılarak ana yapının iç kısmı ek duvarlarla örtüldüğünden mimari özelliği kaybolmuş,sadece papaz yeri diye adlandırılan kısım özelliğini korumaktadır.Ayrıca kiliseye ait olduğu sanılan 2 m boyundaki sütun ve sütun başlıkları bulunmaktadır. Kilisenin kitabesi bulunmamaktadır. Köy halkı tarafından Cami olarak kullanılmaktadır.

İlçeye 11 km uzaklıkta olan yapı, köyün girişinde köye hakim bir yerde yapılmış olup, kilisenin ana bölümü yıkılmış sadece papaz yeri diye anılan kısım kalmıştır.Köy halkı tarafından Cami olarak kullanılmaktadır.

İlçeye 15 km. mesafedeki Büyükçit Köyünün emirler mahallesinden patika yol ile yapıya ulaşılır. Üç nefli tek apsisli sekiz sütunlu kilisenin üzeri beşik tonuz örtülüdür.10.20×5.50 metre ebatlarında olan kilisenin önündeki kibirion girişi yıkılmış durumdadır.

Kilise, Merkez Mescitli Köyünde,köye 3 km mesafede tarlaların arasında derin bir yarın kenarında yer almaktadır.Dikdörtgen planlı tek apsisli ve tek nefli bazilikadır.Dıştan üçgen rıma bir çatı,içten oldukça büyük bir beşik tonazla örtülüdür.Tamamen kırma taş malzemeyle inşa edilmiştir.Güney cephede masif olup,Kuzey cephesinde 3 adet apsis ve girişin yer aldığı batı cephesinde üst seviyede 1 adet pencere yer almaktadır.Giriş kapısı basit silmelerle çevrelenmiştir. Girişin iki yanında ikişer adet kemer bir gibi görünmekte buda yapının ilk şeklinde burada bir ön mekan olduğunu düşündürmektedir.Yapı 19.yy Rum hiristiyanları dönemine aittir.

Yapı, Torul İlçesi Gülaçar Köyü Ayana Mahallesindedir. Tek apsisli,tek neftli ve tüm duvarları düzgün yontma taşla yapılmış, giriş kapısı batı tarafta olup,kapının üzerinde küçük bir ker geçişi vardır. Yapı içerisi orjinalliğini korumaktadır.Tüm yüksek yerleşim alanlarında yapılan kiliselerde olduğu gibi burada da tabiat şartlarıyla ilintili olarak yapı çatısı üçgensi geçişle tamamlanmıştır.

Yapı, İlçenin 30 km. güneybatısında Gümüştuğ köyündedir.11.16×7.96 ebatlarındaki kilisenin apsis cephesi yıkılmış,üç nefli bazilikal planlıdır.Üst örtü sistemi beşik tonuzlu olup,içerisinde fresko tekniğinde resimler bulunmaktadır.Dört sütunlu,dört payelidir.Kilisenin hemen önünde eğimli bir arazi üzerine kurulmuş iki katlı bir ev yer almaktadır.Üst kat tek odalı ve çift yönlü çatı ile örtülü olup,7.75×5.11 metre boyutlarındadır.

Yapı Süleymaniye Mahallesindedir.İlk ismi Hağia Tiriada’dır. Oldukça eski bir kilisedir.1613-1726 yıllarında iki onarım geçirmiştir.Oldukça büyük ölçülere sahip olan yapının çevre duvarları ve apsisleri sağlam kalmış,üst örtüsü tamamen çökmüştür.Yakın zamanları işaretleyen, kaba üsluplu bazı freskolar (yaş harç tabakası üzerine renkli boyalarla yapılan duvar resimleri) bilhassa batı duvarlarında görülmektedir.

Üç nefli bazilikal planlı üst örtü sistemi sağlam,içten beşik tonozlu kilise içerisinde bir sarnıç yer almaktadır.Önünde beş bölümlü bir narteks bulunmaktadır. 8.72×7.36 metre boyutlarındadır.Kilisenin avlu girişindeki kemerin sol tarafında sağlam kilise konutu mevcuttur.

Yapı Dumanlı Köyü Zurnacili mahallesi içindedir. 12.80×16.80 m boyutlarında, dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiş, orta yan neflerdan daha geniş ve yüksek tutulmuştur. Biri batı diğeri de güneyde olmak üzere yuvarlak kemerli iki girişi bulunmaktadır. Bunlardan güney girişi ana giriş olarak kullanılmış girişin her iki tarafına sütunceler konulmuş ve üzerine hac motifi işlenmiştir. Kilisenin batıda ve doğuda üç doğu ve kuzeyde ise dörder penceresi bulunmaktadır. Apsisi ve pastaporion hücreleri dışa taşkın yapılmış her birine birer pencere açılmıştır. İç kısmında sıvalar üzerine işlenmiş dini motifler taşıyan presko izlerine rastlanmaktadır. Diğer kiliselerde olduğu gibi düzgün yontma taş ve moloz taşlar kullanılmıştır.

Yapı Dumanlı Köyü Piştov mahallesinde bulunmaktadır. 17.00×13.00 m boyutlarında, dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiş, orta nef yan neflerden daha geniş ve yüksek tutulmuştur. Biri kuzey diğeri güneyde olmak üzere yuvarlak kemerli iki girişi bulunmaktadır. Kuzey girişi kiborion tarzında düzenlenmiş ancak günümüze bu kiborion girişin sadece bir sütunu gelebilmiştir. Girişin hemen üzerinde hac işareti işlenmiştir. Apsis ve pastaporion hücreleri doğu cephesinde yapılmış her birine birer yuvarlak pencere açılmıştır. Kuzeyinde dört mazgal pencere bulunan kilisenin yapı içerisindeki sıva kalıntıları üzerine fresko resimleri işlenmiş bunlardan günümüze bazıları ulaşmıştır. Yapının kuzeydoğusunda bir çeşme vardır.

Yapı Dumanlı Köyünün Merkezinde yer almaktadır.09.85×13.30 m boyutlarında dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli ve bazilikal planlı olarak inşa edilmiştir. Biri batıdan diğeri güneyden olmak üzere yuvarlak kemerli iki girişi bulunmaktadır. Güney girişi üzerine yonca biçiminde hac motifi işlenmiştir. Işıklandırma dengeli bir biçimde yan duvarlara ve apsislere yerleştirilmiş pencerelerle sağlanmıştır.Kilisenin yapım tarihi 1878’dir. Frekso izlerine sık sık rastlanan kilisede kapı, pencere, taşıyıcılar, kemerler ve köşe taşları düzgün kaliteli kesme taş malzemeden, diğer beden duvarları ise 0.85 m kalınlığında kaliteli moloz taştan yapılmıştır.

Yapı Dumanlı köyü Terzili mahallesindedir. 09.10 x 11.66 m boyutlarında, dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiş, orta nef yan neflerden daha geniş ve yüksek tutulmuştur. Biri kuzeyde diğeri güneyde olmak üzere 1.00 m genişliğinde, karşılıklı olarak yerleştirilmiş yuvarlık kemerli iki girişi bulunmaktadır. Batı duvarı arazi konumuna göre yüksekçe bir tepeye dayandırıldığı için batıdan giriş açılmamıştır. Apsis ve pastaporion hücreleri dışa taşkın yapılmıştır. Apsis 4.13 m genişliğinde ve 3.50 m derinliğindedir. Kilisenin üst örtüsü tamamen yıkılmış taşıyıcılardan sadece bir sütun kalmış malzeme yöredeki kiliselerde kullanılan malzemeden oluşmuştur. Kilisenin kuzeydoğusunda bir martiryum bulunmaktadır.

Şiran İlçesi Çakırkaya Köyü Kozağaç Mevkiinde bulunan Çakırkaya Kilisesi Kaya Kütlesinin gayet itinalı bir işçilikle oyulması suretiyle meydana getirilmiştir.Doğu-Batı istikametinde sıra destek sütunuyla üç nefe ayrılmıştır. Payeler arasında kalan dört sütunun meydana getirdiği kare bölümü örten kubbeli tonoz pandantifli olarak kullanılmıştır.Ana ve yan apsislerde nişleri bulunan kilisenin batı duvarındaki iki sıra niş dizisi ise ahşap bir galerinin daha önceleri var olduğunun izlenimini vermektedir.Normal mimari unsurlarla yapılan Çakırkaya kilisesinin batısında dikdörtgen planlı apsisinde üç büyük niş bulunan bir şapel mevcuttur.Kayalıklar üzerinde ana kayaya oyulmuş üç nefli ve yanında küçük bir şapeli bulunan kaya kilisesidir

Yapı, İlçenin 30 km. güney batısında Gümüştuğ Köyü Balcılar Mahallesindedir.Tek nefli ahşap döşemeli kilise 10.40×6.37 metre ölçülerindedir.Girişi güneyden olup,apsisinde beş niş bulunmaktadır.

Yapı, Merkez Süleymaniye Mahallesinde yer almaktadır. Dikdörtgen bir alan üzerine iki katlı olarak inşa edilmiştir. Kapı, pencere ve köşe taşları düzgün kesme taşla, beden duvarları ise moloz taşla örülmüştür. Üst örtüsü tamamen yıkılmıştır.

Yapı, Olucak (İmera) Köyünün yaklaşık 2 km. güneyinde yüksek bir dağın yamacına kurulmuştur. Kapının üzerinde sivri kemerli alınlık,içerisindeki kitabede kök boyalarla yazılmış, 1885 tarihi okunmaktadır. 9.80×4.50 m. Boyutlarında tek nefli bir kilisedir. Tek apsisi dışa taşkın olarak yapılmış,içten ve dıştan yarım yuvarlak olarak düzenlenmiştir. Apsisde bir mazgal pencere açılmış, kuzey doğusunda iki,güney doğusundada bir niş bulunmaktadır. Yapının tek girişi batıdan olup,yuvarlak kemerlidir.Üzerinde bir pencere açıklığına yer verilmiştir.

Kaleye Vank köyünden ve Kale deresi denilen vadiden gidilir. Evliya Çelebi Seyahatnamesinde bu kaleden bahis etmektedir. Trabzon, Türkler tarafından 1461 yılında fethedildiğinde Kral kızının bu kaleye sığınarak hazineyi saklayıp,öldüğünde nakledilen rivayetler arasındadır. Kale, doğu-batı istikametinde arka, arkaya üç bölümden teşekkül etmiştir. Çevresi 1.50 m. kalınlığındaki burçlarla takviye edilmiştir. Kalenin girişi batıdan açılmış olup,batıdaki 1.duvarı geçtikten sonra küçük bir alana ulaşılır. Burada 4.10×4.10 m. Boyutlarında bir sarnıcı bulunmaktadır. Büyük ölçüde sağlam olan sarnıcın üst örtüsü kısmen yıkılmış, içten ve dıştan sıvanmıştır. Buradan 2.bir kapıyla Kalenin doğu bölümüne ulaşılır. Bu alanda Kuzey köşesindeki kayaların üzerine oturtulmuş küçük bir şapel vardır. Sağlam kalan duvarlar üzerinde fresko tekniğinde yapılmış, Hıristiyan Azizleri olduğu tahmin edilen resimler vardır.

Şehir Merkezinin 20 km. doğusunda Gümüşhane-Bayburt anayolunun sağında yer almaktadır. Kalenin iki yolu vardır. Batı yönündeki yol daha kolaydır.Fakat giriş doğudandır.Kale çok sarp bir kayalık üzerine 1560 metre yükseklikte Ana kaya üzerine inşa edilmiştir. 78×27 metre boyundadır. Moloz taş örgülü duvarların büyük bir kısmı hala sağlam durumdadır. Kale duvarlarının yükseklikleri 5-15 metre arasındadır. Kalenin kuzey ve güney kesimlerinde su sarnıcı ve depolar yer almaktadır. Batısında ise 15 metre uzunluğunda doğal bir kaya altı sığınağı bulunmaktadır. Girişi ise duvarla örtülüdür.Kalenin içinde bulunan iki yapı dikkati çeker. Toprak seviyesinden biraz yüksekte kalan yuvarlak kemerler, dikdörtgen şeklindeki mekanlara aittir. Arka arkaya bulunan bu iki yapının aydınlığını sağlayacak hiçbir pencere mevcut olmadığından bunların zindan olarak kullanıldığı tahmin edilmektedir. Kalede vadiye inen gizli su yolları mevcuttur.

Gümüşhane yöresinde savunma ve gözetleme amaçlı 35 kale vardır. sayının bu denli çok oluşu İran-Mezopotamya ticaret yolu üzerinde bulunmasıyla açıklanabilir. En önemlileri, Canca, Akçakale (Merkez), Edire (Dörtkonak) kalesi, Kov kalesi, Keçikalesi, Kodil kalesi, Torul kalesi, Sadak kalesi, Gümüştuğ kalesi olarak sayılabilir.

Ana yapı malzemeleri taş, kerpiç, ahşaptır. Evlerin plan olarak arz ettikleri şema ortada bir avlu ve iki yana dizilmiş mekanlardan meydana gelmiştir. Evlerin alt katları ailelerin günlük ihtiyaçlarını karşıladıkları mutfak, banyo, wc, kiler ve günlük yaşamın diğer mekanlarından oluşur. Üst katlar ve çatı katı ise yatak odası ve misafir odaları şeklinde düzenlenmiştir. Evlerin dış görünümü doğal peyzaja olağanüstü uyum sağlamaktadır. Günümüz mimarisine örnek olacak tip ve güzelliktedir.

Sarıçiçek Köyüne ulaşmak için Gümüşhane-Erzurum Karayolunun 20. km.’ndeki Tohumoğlu mevkiinden Yağmurdere yoluyla gidilir. İl Merkezine 50 km. uzaklıktadır. Sarıçiçek Köyü 60 haneli tabii güzelliği, yer aldığı dağın yamacında zümrüt yeşili vadiye inen taraçalar üzerine kurulmuş evleriyle çarpıcı bir güzelliğe sahiptir. Evler 1873 yılında yapılmış olup, iki adettir. Bölgede ortaya çıkan mesken tiplerinin oluşumunda Türk geleneği ile yerleşik geleneğin ve mahalli hususiyetlerin büyük rolü olduğu tahmin edilmektedir. Odaların içerisi sanat açısından ilgi çekici şekilde tezyin edilmiştir.

Satala olarak bilinen Antik Kent Doğu Karadeniz Bölgesi Gümüşhane İli Kelkit İlçesinin 17 km. Güneydoğusundadır. Bu günün Sadak Köyü Antik Devirde Satala adını taşıyordu. Eski Roma İmparatorluğunun doğudaki en önemli askeri ordugahı Anadolu ve Kapadokya ‘dan Karadeniz’e geçen askeri yolların birleştiği bir kenttir. Kent çevresinde tiyatro, opera ve yapı kalıntıları , motifli tuğlalar, prezeler, sütun başlıkları, hayvan heykelcikleri, mühürler, sikkeler, yüzükler, pişmiş topraktan yazıtlar,Roma ve Erken Bizans dönemine aittir. Antik kenten Su Kemerleri, ünlü Yunan heykeltıraşı Fidyes tarafından yapılan ve şu anda Londra Brithis Museum da bulunan güzellik tanrıçası Afrodit’ in heykeli, antik havuz, mezar sikkeleri, günümüze ulaşan tarihi kalıntılardır.

Santa Harabeleri 17. yy’dan beri dini, ticari ve kültürel önem taşıyan bir yerleşim yeridir. Santa Harabeleri bugünkü Dumanlı köyü sınırları içerisinde yer almaktadır. 7 adet mahallesi vardır. İl Merkezine uzaklığı 80 km.’dir. Ulaşım Yağmurdere Bucağı üzerindedir. Her mahalle tümüyle taştan inşa edilmiş tek katlı konutlar, taş cepheli 1 veya 2 kilise, her sokak başında 1 çeşme vardır. Tarihi eserler yönünden zengin olan Santa doğal konumları itibariyle de yayla özelliği taşımaktadır.

Yapı, Yağlıdere Köyü Krom Vadisindedir. Düzgün yontma taşla yapılmıştır. Dikdörtgen planlı yapının beşik tonozlu örtüsü çökmüştür.

Banisi ve bina tarihi bilinmemektedir. Beyçelebi Mahallesi Hacı dede sokaktadır. Son zamanlarda betonarme olarak yapılmıştır. İçinde üç tahta sanduka vardır. Sandukalardan birinin Ahi Şorve’ ye ait olduğu kesindir. Diğerleri hakkında bilgi bulunamamıştır. Ahi Şorve Candaroğulları döneminin başlarında yaşamıştır.

Banisi ve bina tarihi bilinmemektedir. Terzi Köyündedir. Alt katında 6 tahta sanduka vardır. Sandukaların içinde iskeletler durmaktadır. Kıble tarafındaki sandukada bulunan cesedin kefeni bile solmamış, eti ve kemiği ile kâmilen mevcuttur. Türbedeki zatların kimlikleri bilinmiyor. Ancak, Candaroğlu Adil Bey’ in bu türbede metfun olduğu kesindir.1980 yılında Vakıflar, 1997 yılında da Kültür Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir.

Banisi ve bina tarihi bilinmemektedir. Saraçlar Mahallesi Sanat Okulu Caddesindedir. Bu gün sadece mezarın yeri bellidir. Muzaffereddin Yavlak Aslan döneminde yaşamış bir komutana ait olduğu rivayeti vardır.

Banisi bilinmemektedir.1206 yılından önce inşa edilmiştir. Gölköy Orta Mahallede aynı isimle anılan caminin yanındadır. Türbede yedi adet işaret sandukası vardır. Türbede Şeyh Ahmet Efendi ile Alparslan’ ın komutanlarından ve bölgenin fatihlerinden birisinin de yattığı bilinmektedir. Diğer sandukaların kimlere ait olduğu belli değildir.

Banisi bilinmemektedir. Bina tarihi 688 / 1289 yılı veya daha önceki bir tarihtir. Honsalar Mahallesi Türbeyolu Sokak başındadır. 1. sanduka Müfessiri Alâeddin Efendi’ ye aittir. Diğer sandukalardan biri Sırtlı Hoca Ali Senai Efendi, bir diğeri İzbeli zade Mehmet Efendi’ ye aittir. Diğer sandukaların kimlere ait olduğu bilinmemektedir. Hangi mezarda yattığı bilinmeyen KURBAN RİSALESİ müellifi Mumcu zade de bu türbede metfundur.

Banisi ve bina tarihi bilinmemektedir. Saraçlar (Muzaffereddin) Mahallesi Sanat Okulu Caddesi üzerindeki yıkılmış Muzaffereddin Camii’ nin batı bitişiğindeki hazirede bulunmaktadır. Cami ile beraber türbe de yıkılmıştır. Değişik üslup ve tarzdaki mezarın Muzaffereddin Yavlak Arslan’ a ait olması kuvvetle muhtemeldir.

Banisi ve bina tarihi bilinmemektedir. Atabey Gazi Camii’ nin karşısındadır. İsa Dede Türbesi’ nin kuzey bitişiğinde medfundur. Günümüzde sadece baş ve ayak şahideleri sayesinde fark edilebilmektedir. Bu zatın adı Ebu Salih el-Münci’ dir. Nakşibendî Şeyhi Hemedanlı Yusuf Efendi’ nin halifelerindendir.

Banisi ve bina tarihi bilinmemektedir. İbn-i Neccar (Yavuz Selim) Mahallesi Karanlık Evliya Sokağındadır. Karanlık Evliya olarak anılan zatın ve türbenin içersinde bulunan sandukanın içine toplandığı tahmin edilen iskeletlerin kimlere ait olduğu bilinmemektedir. Fakat Selçuklu mimari tarzında ve Hükümdarlar için inşa edilen türbe tipindedir. Tahminen Çobanoğulları hükümdarlarından birisine aittir.

Banisi ve bina tarihi bilinmemektedir. Aynı isimle anılan caminin batı bitişiğindedir. İçinde dört adet ahşap sanduka vardır. Sandukalardan ahşap şebeke içersine alınan Sahabeden Kays’ ül-Hemedani Asgar Hazretlerine, diğerlerinin ise sahabe veya tabiinden zatlara ait olduğu sanılmaktadır.

Banisi ve bina tarihi bilinmemektedir. Deveciler Mahallesinin aynı isimli sokağında ve aynı adla anılan caminin harimi dâhilindedir. İçinde 12 tane tahta sanduka vardır. Diğerlerine göre daha gösterişli olanı Deveci Sultan’ a ( Yusuf el-Horasani) aittir. Diğer sandukalardan birisi Kastamonu Mutasarrıfı Nakıp zade Hacı Kadem Efendi’ ye, bir diğeri Elyakut Hoca’ ya, birisi de Miralay Mehmet Ali Bey’ e aittir. Diğerlerinin kimlere ait olduğu bilinmemektedir.

Banisi ve bina tarihi bilinmemektedir. Atabey camii’ nin doğu bitişiğindedir. İçinde üç adet tahta sanduka vardır. Diğerlerine göre daha büyük olan sanduka Kastamonu Fatihi Atabey Gazi’ ye (muhtemelen Hüsameddin Çoban Bey) aittir. Diğerlerinin kimlere ait olduğu bilinmemektedir.

Banisi ve bina tarihi bilinmemektedir. Mimari uslüp açısından Selçuklu dönemi eseridir. Türbenin içinde beş adet sanduka vardır. İskeletler sandukaların içindedir.2. Sandukada Mağripli Mehmet ağa, 3. sandukada Âşıklı Sultan metfundur. Diğer sandukalardaki zatlar bilinmemektedir. Türbeye de ismini veren Âşıklı Sultan’ ın çürümemiş bedeninin ayak tarafı camekân içersinde gösterilmektedir.

Banisi ve bina tarihi bilinmemektedir. 13 Y.Y. eseri olduğu tahmin edilmektedir. 672/1273 yılında vefat eden Abdülfettah-ı Veli Efendi ve (iki sanduka hariç) çocukları metfundur.

Safranbolu Kalesi Bugün sur ve duvarları tamamen yıkılmıştır. Kalenin yeri 1976 yılında yanan Hükümet Konağı ve Saat Kulesinin olduğu yerdir. Bizans döneminde yapıldığı ve o dönemde Dadybra Kalesi olarak anıldığı bilinmektedir. Asar Kalesi Eflani Seferler Köyündedir. Doğal bir tepe üzerine kurulmuş olup, etrafında harçsız moloz taştan yapılmış sur enkazı bulunmaktadır. Savunma amaçlı yapıldığı tahmin edilmektedir. Asar Kalesi (Eskipazar) Semail Köyü yakınındadır. Kale kalıntıları günümüze ulaşmamıştır.

Safranbolu’da eski Hükümet Konağı arkasındadır. Bu gün de görev yapan saat kulesi Padişah 3. Selim’in sadrazamı İzzet Mehmet Paşa tarafından 1797 yılında yaptırılmıştır. Kare planlıdır. Kiremit çatısı bulunan kulenin yüksekliği 20 metredir. 7 günde bir kurulan saat zembereksizdir. Yapı İl Özel idaresince 1999 yılında restore ettirilmiştir. Cuma, Cumartesi, Pazar günleri geziye açıktır.

Safranbolu ilçesinde yazıtlı ve yazıtsız 93 adet kültür varlığı olarak tescilli çeşme bulunmaktadır. Taşköprü Safranbolu'nun doğusunda, Konarı köyünün 200 metre kuzeyindedir. Eflani Çayı üzerindeki köprünün yapım tarihi belli değildir. Tokatlı Köprüsü Safranbolu'nun Aşağı Tokatlı Mahallesindedir. 18. yüzyılda yaptırıldığı ileri sürülmektedir.

Cinci Hanı Safranbolu'da Çeşme Mahallesinde çarşının merkezindedir. Sultan İbrahim zamanında güçlenen ve zenginleşen, Rumeli Kazaskeri Cinci Hoca'nın (Asıl adı Hüseyin) memleketi Safranbolu'ya yaptırdığı görkemli bir yapıdır. Cinci Hanı'ndan başka Safranbolu'da Pamukçu ve Tuzcu Hanları adıyla iki han daha bulunmaktadır. Eflani'de 20. yy.ın başlarından kalma bir Katırcı Han bulunmaktadır. Eski Hamam Safranbolu'da Çeşme mahallesindedir. Bizans döneminden kalmadır. Yeni Hamam (Cinci Hamamı) Safranbolu'da Çeşme Mahallesinde çarşı içindedir. Bu hamamın da Cinci Hoca (asıl ismi Hüseyin) tarafından yaptırıldığı bilinmektedir. Yazıköy Hamamı Safranbolu sınırlarında olup, hangi dönemde yapılmış olduğu bilinmemekle birlikte 1800'lü yılların ortalarında yapıldığı tahmin edilmektedir. Bulak Hamamı Karabük merkez de olup, tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte 1780 yılında yapıldığı tahmin edilmektedir. Osmanlı dönemi eseridir. ...

Karabük'ün Safranbolu İlçesindeki - St. Stefanos Kilisesi (Ulu Cami) - Eski Cami (Gazi Süleymen Paşa Cami) - Köprülü Mehmet Paşa Cami - Hidayetullah Cami - Taş Minare Cami - Dağdelen Cami - İzzet Mehmet Paşa Cami - Akçasu Cami Eflani İlçesi - Küre-i Hadit Cami görülmeye değer eserlerdir.

Batı Karadeniz bölgesinde bulunan Karabük, Tarihi Safranbolu evleri ve antik kentleri ile bir turizm cennetidir. Karabük, Türk Ulusunun tarihinde, sanayileşmeyi simgeleyen kent olmanın haklı gururunu taşımaktadır. Cumhuriyetin ilk yıllarında, Ulu Önder Atatürk’ün sanayileşme yolunda aldığı devrim kararı üzerine, Türkiye’nin ilk entegre demir-çelik tesisinin yeri için, maden kömürü havzasına ve sahile yakınlığı, demiryolu güzergahında bulunuşu ve stratejik uygunluğu nedeni ile Karabük seçilmiştir. COĞRAFYA Batı Karadeniz Bölgesinde Karabük, kuzeyde Bartın (80 km.), kuzeydoğu ve doğuda Kastamonu, güneydoğuda Çankırı, güneybatıda Bolu, batıda Zonguldak illeriyle komşudur. Karabük vadiler ve platolardan oluşmaktadır. Deniz seviyesinden yüksekliği 270 m. olmasına rağmen 2000 m yi bulan tepe ve yaylalar mevcuttur. Türkiye’nin önemli ormanlık alanlardan olan Yenice Ormanları “Açık Hava Orman Müzesi” olarak belirlenmiştir. Kısmen Karadeniz ikliminin özellikleri görülen Karab...

Yapı, Merkez Yağlıdere Köyü Karaağaç Mahallesindedir. Girişi orijinalliğini halen korumaktadır. Köşeleri düzgün yontma taşla diğer kısımlar moloz taşla örgülüdür. Yapı beşik tonozla örtülüdür.

Yapı, Torul İlçesi Uğurtaş Köyü Alpulu mahallesindedir. Üç apsisli, üç neftli ve beşik tonozla örtülüdür. Giriş kapısı orijinalliğini halen korumaktadır. Köşeleri yontma taş, diğer kısımları ise moloz taşlarla örülmüştür.

Yapı Torul İlçesi Uğurtaş Köyündedir. Altı sütunlu, üç nefli , üç apsisli ve ondört mazgal pencereli eser beşik tonoz örtü üzerine altı penceresi bulunan altıgenli bir kubbe geçişi ile tamamlanmıştır. Kubbesi tabiat şartlarına bağlı olarak bir bölümü yıkılmıştır. İç Sütunları gergilerle desteklenmiş, kemerli geçişlerle de tamamlanmıştır. Giriş kapısı orijinalliğini korumaktadır.

Yapı, Yağlıdere Köyü Krom Vadisi Sarıun mahallesindedir. Üç apsis, üç neft, bir büyük, üç küçük mazgal pencerelidir. Giriş kapısının hemen üzerinde diğer kiliselerden farklı olarak hac işareti mevcuttur. Yöreye hakim bir tepe üzerinde yer alan yapının tavanı çökmüştür.

Yapı,Demir Kaynak Köyü Gündoğdu Mahallesindedir. 1901 tarihinde yapılmıştır Beşik Tonozla örtülü yapı, üç neft, tek apsis ve yedi pencerelidir. Kilise iki kısımdan oluşmakta olup, birisi giriş avlusu, ikincisi iç mekandır. Sütunlar gergilerle güçlendirilmiş olup, avlunun orijinal kemer geçişleri hala ayaktadır.

Yapı, Mescitli Köyünden Arnavutlu Yaylasına giderken yolun hemen sağındadır. Küçük dikdörtgen planlıdır. Üzere beşik tonozla örtülü olup, üzerinde iki adet çam ağacı büyümektedir. Tek neftli,tek apsisli, güneyinde üç adet mazgal pencere vardır. İç duvarlarda yoğun fresk izleri görümlüktedir. Kapısı düz olup,üzerinde beşik tonozlu alınlığı vardır.

Yapı,Torul İlçesi Gülaçar Köyündedir. Üç apsisli,üç neftli,üç apsisinde üç mazgal penceresi bulunmakta olup, Kilise giriş kapısı düzgün yontma taştan, diğer bölümleri moloz taştan örgülü olan kilise beşik tonoz örtülüdür.

Yapı, Torul İlçesi Demirkapı Köyü Hıdrellez Mahallesinde bulunmaktadır. 18.yy yapımı olup, Beşik tonozla örtülü ve tek apsislidir. Giriş avlusu kemerleri düzgün yontma taşlarla yapılmış olup, diğer kiliselerden farklıdır. Bu farklılık coğrafi şartlardan kaynaklanmaktadır.

Yapı, Torul İlçesi Demirkapı Köyü Kayadibi Mahallesindedir. 18.yy’ın ilk yarısında yapılmıştır. Beşik tonoz örtülü, tek apsislidir. Yöredeki diğer kiliselerle benzer özelliklere sahiptir.H emen yanında kilise görevlisinin konutu yer almaktadır.

Yapı, İl Merkezine 6 km.mesafede Hurda (Alemdar) köyü Karşıyaka mahallesindedir. Kitabesi mevcut olan kilise üç apsisli, tek nefli dir. Köşe duvarları düzgün kesme taşla,diğer kısımları moloz taşlarla örülmüştür. Yöredeki diğer kiliselerle benzerlik göstermektedir.

Yapı, Torul İlçesi Alınyayla (Macara) Köyünde bulunmaktadır. 18.yy’ın İlk yarısında yapılmış olup, diğer kiliselerden farklı olarak dik çatıyla örtülmüştür. Köşeleri düzgün yontulmuş köşe taşlarla diğer kısımları moloz taşlarla örülmüştür.

Yapı, Torul İlçesi Cebeli Köyü Şişe (Çengelli ) Mahallesindedir. Kilise çevresi duvarlarla avlu içerisine alınmış olup, sütun başlıkları fresko tekniğinde süslenmiş, 9 mazgallı penceresi, 4 sütunu, 3 adet içten ve dıştan yarım yuvarlak apsisi, 3 nefti vardır. Beşik tonozla örtülü yapının yoğun fresko izleri günümüzde de görülmektedir. Sütunları bir birine bağlayan orijinal gergiler sağlam olup, sütunlardan tavana geçiş kemerlerle sağlanmıştır.

Yapı, Torul İlçesi Gümüştuğ Köyü Yayıkçılar Mahallesindedir. Kilisenin bulunduğu alan geniş çevre duvarlarıyla hisar içerisine alınmıştır. Hisar içerisinde kilise-konut evi-wc-giriş kapısı ve Rumlar tarafından dikilen 6 adet küp armudu halen mevcuttur. Kilise planı Olucak (İmera) Köyü Kilisesiyle benzerlik göstermektedir. Giriş kapısı düzgün yontma taştan yapılmış olup, orijinal yapısını halen korumaktadır.

Yapı, Torul İlçesi Harmancık Köyü Mesehor mevkiindedir. Dikdörtgen planlı,Beşik tonoz örtülü,dokuz mazgal pencereli olup, çatı tabiat şartlarına bağlı olarak tahrip olmuştur. Giriş kapısı batıda olup,düzgün yontma taşla yapılmış,alınlığı kemer şeklinde,diğer kısımları yığma moloz taş arası kalın harç tabakasıyla sıvanmıştır. Yapının 100 metre güneyinde yıkık vaziyette şapeli mevcuttur. Şapel içinde yoğun fresk izlerine rastlanılmaktadır.

Yapı, İlçenin 32 km. güneybatısında Güzeloluk Köy Merkezindedir. Yapı üç nefli bazilikal planlıdır. Son derece sağlam olan kilisenin içi fresko süslemelidir. 8.80×5.10 ebatlarındaki kilisenin güney ve kuzey cephelerinde üçer pencere bulunmaktadır. Kiborion girişli kilisenin üst örtü sistemi kayaların plaka şeklinde kesilerek oluşturulmuştur. İç mekanın ortasında İsa tasviri ve dört İncil yazarının isimleri ve sembolleri yer almaktadır. Apsis ve yan apsisler içten ve dıştan yarım yuvarlak olarak düzenlenmiş üzerlerine birer mazgal pencere açılmıştır. Kilisenin tek girişi güneybatı cepheden açılmış ve kapının içten kemeri arasına kitabesi yerleştirilmiştir.

Yapı, İlçenin 36 km. güneybatısındaki Kopuz Köyünün Kuzeyinde,dağın yamacında yapılmıştır. 5.15×9.90 ebatlarında moloz taş malzeme kullanılan yapının tek nefli üst örtüsü yıkık girişi kuzeydendir. Üç pencereli kilisenin duvar köşelerinde kemer konsolları bulunmaktadır. 19.yy özelliklerini yansıtmaktadır. Kilise Bu günkü yerleşimin dışındadır. Kilisenin etrafında yerleşim kalıntıları halen mevcuttur.

Yapı, Torul İlçesi Zimera (Atalar) Köyü Aşağı Mah.dere içerisindedir. Tek apsisli,beşik tonozla örtülü, tek neflidir.

Yapı, Kürtün İlçesi Yaylalı Köyü Baş Mahallesindedir. Kilisenin avlusunun çevre duvarları orijinal şekliyle ayaktadır. Üç nefli olup,beşik tonozla örtülü,üç apsis ve dört sütun üzerine yapılıdır. Yontma taşla yapılan eserde yoğun fresk izlerine rastlanmaktadır. Sütunlar arası gergi izlerine rastlanmaktadır.

Kısmen kayadan inşa edilen kilisenin kuzey ve batıdan taç duvarlarla çevrilmiştir. Bir basilika gibi doğu-batı yönünde uzayan bu yapı tek nefli bir plana sahiptir.Üstü muhtemelen beşik tarla örtülü idi. Süleymaniye deresinin sol yakasında Fahri GÜMÜŞELİ evinin 50 metre arkasındadır.

Yapı, Torul İlçesi Arılı Köyündedir. Tek apsisli,tek neftli, üç mazgal pencereli kilisenin köşe duvarları düzgün yontma taşla diğer kısımları moloz taşla örülmüş ve üst çatısı beşik tonozla örtülmüştür.

Yapı, Merkez Tekke Köyünün Işıkdere Mahallesinde bulunmaktadır. Dikdörtgen planlı,tek apsisli,beşik tonozlarla örtülü ve Çit deresi kiliseleriyle benzerlik göstermektedir.

Yapı, Merkez Tekke Köyünün Işıkdere Mahallesinde bulunmaktadır. Dikdörtgen planlı,tek apsisli,beşik tonozlarla örtülü ve Çit deresi kiliseleriyle benzerlik göstermektedir.

Kilise, Torul İlçesi Kocadal Köyü Kalis Mahallesinde bulunmaktadır. Tek apsisli,tek neftli, giriş kapısı ve köşe taşları düzgün yontma taştan örülmüş diğer kısımlar ise moloz taştan yapılı, beşik tonoz örtülüdür.

Yapı,İlçeye 12 km. mesafede Güvenli Köyü düzler mevkiinde bulunmaktadır.Kuzey kemsi mezarlık olarak kullanılan kilise üç nefli bazilikal planlıdır.Tahribata uğramıştır.

Mescitli Köyü yakınındaki eski Rum yerleşimi olan Muzaras Köyü kilisesidir.Kilise yerleşimin ortasındadır.Yapı,dikdörtgen planlıdır.yan duvarları sağlam olup,çatısı tahrip olmuştur.Tek apsisli,tek neftli olup,yöredeki diğer kiliselerle benzerlik göstermektedir.

Kürtün İlçemiz Söğüteli Köyünde mevcut olan yapı,İlçe Merkezine 36 km mesafededir.Yaklaşık 400 yıllık olduğu tahmin edilen yapı Bizanslılar ve Rumlar tarafından kullanıldığı bilinmektedir.Klasik kilise yapısında taştan örmedir.

Yapı, İlçeye 12 km. mesafede Güvenli Köyü Kirazlık (Andon) mahallesindedir.5.40×3.58 boyutlarında tek nefli beşik tonuz örtülü Şapelin kuzeyinde üç pencere,apsisinde bir mazgal pencere bulunmaktadır.

Kürtün İlçemiz Söğüteli Köyünde mevcut olan yapı,İlçe Merkezine 36 km mesafededir.Yaklaşık 400 yıllık olduğu tahmin edilen yapı Bizanslılar ve Rumlar tarafından kullanıldığı bilinmektedir.Klasik kilise yapısında taştan örmedir.

Yapı Süleymaniye Mahallesindedir.19.yy’da tamir gördüğü bilinmektedir.Benzerleri gibi 3 nefli bir basilika gibidir.Evvelce çift meyilli bir çatı ili örtülüydü. Küçük şapeli güneyinde yer almaktadır.İç ve dış taraftan yuvarlak apsisleri ve kuzey batı duvarları iyi durumdadır.Duvarlarda bazı fresko kalıntıları vardır. Orijinal yapıları eski olmakla beraber eski Gümüşhane kiliseleriyle benzerlik göstermektedir.Bu benzerlik Torul Gülaçar manastır kiliselerinde görülmektedir.Trabzon Nakip Cami planı ve örtü sistemiyle benzerlikler arz etmektedir.

Torul İlçesi Atalar Köyü Aydınlar Mahallesinde bulunan Kilise İlçeye 27 km mesafededir.Duvarları düzgün kesme taştan ve moloz taştan yapılmıştır. Üzeri ise beşik çatılı olarak inşa edilen Kilise günümüze kadar sağlam bir vaziyette gelmiştir.Girişi batı cephesinden olan kilisenin hemen giriş kapısının üzerinde demir parmaklıklı 75×50 cm ebatlarında bir ışıklandırma penceresi,doğusundaki cephede iki adet küçük parmaklı pencere,güney kısmında ise üç adet 75×50 cm ebatlarında ışıklandırma penceresi mevcuttur.Kilisenin tavanında ve duvarlarında fresk resimler mevcuttur.Sütunları bir birine bağlayan orijinal gergiler halen mevcuttur.

Şehir Merkezine 6 km uzaklıktaki Merkez Hutura köyüne giderken yolun sağında, tepe üstündedir.14. yy’ın ilk yarısında Trabzon Prensi Aleksios Komnenos yaptırmıştır.Kilise 1509’larda keşiş Ananias ,1624’te Georgios Stratilatis’çe onarılmıştır.Ayrıca Sultan ll.Abdülhamit döneminde onarıldığını gösteren yazıtı vardır.Yunan hacı planında kubbeyle örtülü bir yapıdır.Apsis önüne yerleştirilen birer payeyle doğu-batı yönünde uzama gösterir.Hac kolları beşik tonoz örtülüdür.Ana ve yan yüzler yarım sütüncelerle üç bölüme ayrılmış,bu bölümlere yuvarlak kemerli pencereler açılmıştır.Batı yönünde ortada üstü kapalı sütunlu ana giriş vardır.Yapı, bitki (üzüm,kıvrık dal,palmiye),halat,ejder motifleri ile bezelidir.Pencere üstlerinde İsa’nın monogramları ve Hagios Georgios’un simgeleri işlenmiştir.Günümüzde üst örtüsü yıkılmıştır.

İl Merkezinden Gözeler köyüne giderken Vank Köyündedir.Yapı dikdörtgen planlı ve ortasında merkezi kubbesi bulunmaktadır.Ancak Bizans döneminde yapıldığı sanılmaktadır.Yapının duvarları ve çatısı sağlam durumdadır.Ancak iç duvar düzeyleri yıpranmıştır.

Yapı, Dumanlı Köyü Binatlı Mahallesindedir. 08.70X12.00 m boyutlarında dikdörtgen bir plan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiştir. Biri batı,diğeri güney cephesinde olmak üzere iki girişi bulunmaktadır. Güney girişi üzerinde kabartma olarak bir hac motifi işlenmiştir. Bu cephede üst seviyede açılmış üç pencere bulunmaktadır. Doğu cephesinde apsis ve pastaporion hücreleri dışa taşkın olarak yapılmış, kilise fresko süslemeleri yoğunlukla kullanılmıştır. Yörede ayakta kalan tek kilisedir. Kapı,pencere,taşıyıcılar,kemerler ve köşeler düzgün kaliteli kesme taş malzemeden yapılmıştır.beden duvarları ise moloz taştan yaklaşık 0.80 ile 0.90 m. Kalınlığında örülmüştür.Kilise beşik tonozla kaplıdır.

Yapı,Dumanı Köyü İşhanlı Mahallesindedir. 10.15X12.54 m boyutlarında, dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiştir. Biri batıda diğeri güneyde olmak üzere yuvarlak kemerli iki girişi bulunmaktadır. Güneyde bulunan kapı 1.23 m açıklığa sahip olup, aynı zamanda ana girişi olarak kullanılmış ve dıştan kemer alınlığa bir hac motifi işlenmiştir. Doğu cephesinde yer alan apsis 4.72 m genişliğinde ve 3.74 m derinliğinde olup, üç mazgal penceresiyle birde nişi bulunmaktadır. Apsisin her iki yanında bulunan 2.10 m genişliğinde ve 2.00 m derinliğinde pastaphorion hücrelerinde ise birer pencere açılmıştır. Üst örtüsü ve taşıyıcıları tamamen yıkılmıştır. Önemli yerlerde düzgün yontma taş diğer kısımlarda ise 0.85 m kalınlığında moloz taş kullanılmış.

Yapı, Kürtün İlçesi Yaylalı Köyü Meryemana Mahallesindedir. Tek apsisli, tek nefli , düzgün yontma taşlarla örülmüş yapı, üçgensi dik çatıyla örtülmüştür. Kilisenin hemen doğusunda yapı bitişiğinde orijinal kemerle geçişi yapılan bir mahsen bulunmaktadır. Güney tarafında 5 metre mesafede ise tabiat şartlarına bağlı olarak tahrip olmuş kilise çeşmesi bulunmaktadır. Benzer kiliselerden farklı olarak girişi güneydendir.

Yapı, Torul İlçesi Cebeli Köyü Küpçüler (Ağrıt) mahallesindedir.iki apsisi mevcut olup,birisi yıkılmış durumdadır. Yapı Yığma moloz taşla örülmüş,kalın harç kullanılmıştır. Tavan örtüsü diğer kiliselerden farklı olup, altı genli ikinci bir geçişle tamamlanmıştır.

Yapı, Torul İlçesi Cebeli Köyü, Karaca (Masura) mahallesindedir. Kilisenin tek nefi, beş genli bir apsisi, 2 mazgal penceresi vardır. Giriş kapısı güney cephesinde düzgün yontma taşla, diğer kısımları moloz taşla örgülüdür. Kilise beşik çatılıdır.

Kalenin bugünkü giriş kapısı ve çevresindeki surlar Selçuklu (Mengücekli) Osmanlı dönemlerine aittir. Kale kapısı üzerindeki kitabe ve Selçuklu çift başlı kartal kabartması da 1896 yılında Rumlar tarafından yerinden sökülüp yok edilmiştir. İç kale sur duvarları ve kale duvarlarının yapısı Osmanlı döneminin 17-18 yy. özelliklerini göstermektedir.

Hükümet Konağı yakınında, mimari değeri yüksek bir yapıdır. İki yazıtı vardır. Giriş kapısı üstündeki 1830 tarihli yazıtından ilk camiyi Dizdarzade Emetullah Hanım’ m yaptırdığı bildirilmektedir. 1911-1912 tarihli yazıtındaysa, caminin Sarı Mahmutzade EI-Hac Mustafa Efendi tarafından yeniden inşa ettirildiği belirtilmektedir.

Yapının üç yazıtı vardır.1661 tarihli yazıtında yapının Hacı Miktad Ağa’nın vakfı; 1841 tarihli yazıtından, Hacı Çalık Kapudan’ın hayratı olduğu anlaşılmaktadır. 1889 tarihli yazıt ise yapıyı Hacı İsmail Efendi’ nin yeniden inşa ettirdiğini belirtmektedir.

Kayıtlara göre cami 1594 yılında Çobanoğlu Hacı Hüseyin tarafından yaptırılmıştır. Sonraları yıkılan yapıyı 1861′de Dizdarzade Murat Bey kızı Ayşe, Emetullah hayratı olarak yeniletmiştir. 1901 tarihli yazıtından, mermer şadırvanının Hattatzade Hacı Ömer Ağa tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır.

Askerlik Şubesi arkasındaki eski Lonca yolu üstünde bulunmaktadır. Hıristiyanlığın ilk yayıldığı yıllardan kalma bir kaya tapmağıdır. Panaia ve Surp Sarkis adlarıyla da bilinen ve üç katlı olduğu söylenen tapınak, geçmişte şifahane olarak kullanılmıştır. Manastırın ilk kuruluşu bazı kaynaklar tarafından 481-490 yıllarında konulmaktadır. Osmanlı döneminde manastır epey parlak bir dönem yaşamıştır. Bugünkü kalıntılar 19.yy dan kalmadır. Araştırmacılar ortaçağ manastırının yanarak yok olduğunu ve 19.yy.da yenilendiğini belirtmektedirler

Çınarlar Mahallesi’nde XVIII asırda yapıldığı sanılan eski bir kilise olup, bugün çocuk kütüphanesi olarak kullanılmaktadır.

Kalenin güneydoğusunda yer alan ve Zeytinlik Mahallesi adını alan semt eski tarihi Giresun evlerinden oluşur. Korunmaya alınmıştır. Eski evlere meraklı olanlar için gezilip görülecek ilginç bir semttir.

  Milli Mücadelede Giresunlu Kuvâ-yı Milliye kahramanlarımızın anılarını yaşatacak resim, büst ve belgeler bulunmaktadır. Müzede tarihi Giresun fotoğrafları, Atatürk’ ün Muhafız Alayı Komutanı Topal Osman Ağa ve Giresun uşaklarının fotoğrafları ile Giresunlu şehitlerin fotoğrafları yer almaktadır. Ayrıca Topal Osman Ağa’nın ve Binbaşı Hüseyin Avni Alpaslan’ın büstleri ile tarihi tüfek, tabanca ve kitaplar bulunmaktadır.

 18. yüzyılda yapılmış olan ve halen müze olarak kullanılan kilise şehrin karayolu kenarında bulunmaktadır. Müzenin içinde antik eserler, taş kabartmalar, eski tarihlerde kullanılan silah, giysi ve para örnekleri sergilenmektedir.